Another one bites the dust?

Auteur: Lars Soerink geschreven op 3 september 2011

Augustus. De heide bloeit intenser dan ooit als gevolg van een natte zomer. De lucht is zwaar van honing en imkers rekenen op een mooie oogst. Het is prachtig maar deskundigen wezen me fijntjes op de bijzonder lage aantallen heivlinders die de rijke heide bevolken. De Vlinderstichting wijdde er een persbericht aan. Heivlinders zijn er in twee smaken: de 'gewone' en de kleine heivlinder. De kleine is al jarenlang een zorgenkindje van iedereen die te maken heeft met de biodiversiteit van stuifzandgebieden. Het is een van de zeldzaamste dagvlinders in Nederland en ze stevent af op een volledig verdwijnen uit onze streken.

Op een bloedhete dag trok ik naar het Kootwijkerzand. Dit gebied is één van de grootste inlandse zandverstuivingen van Europa. Het ligt op de Veluwe, het grote bos- en heiderijke zandmassief in Nederland. Het landschap hier is ontstaan als resultaat van totale overexploitatie door mensen. Nu is het een zeldzaam landschapstype dat het enige leefgebied is van een paar heel bijzondere soorten. In vergelijking tot jaren geleden zijn de aantallen vlinders dit jaar heel erg klein. Tijdens een lange wandeling vond ik nog slechts twee kleine heivlinders en zo'n 40 heivlinders.


Quicktime VR - panorama van het leefgebied van de Kleine heivlinder op het Kootwijkerzand.
Je kunt met de muis door het beeld navigeren: klikken en slepen.



Panorama Kootwijkerzand

Het bovenstaande panorama is een samengesteld beeld dat is opgebouwd uit 20 individuele foto's.





Kleine heivlinder

Kleine heivlinder (Hipparchia statilinus) kan elk moment uit Nederland zijn verdwenen. In België stierf ze al eerder uit.



Kootwijkerzand

Zandverstuivingslandschap met buntgras en schapengras op het Kootwijkerzand


Algen vormen het eerste stadium in de successie, daarna vestigt zich buntgras. De wortels houden het zand vast, waarna ook schapengras zich kan vestigen. Dit ecosysteem kent enorme temperatuursverschillen: overdag bloedheet en 's nachts koelt het nergens sterker af dan hier... Vlinders die hier leven zijn aangewezen op schaarse struikheide als bron van nectar. Aangezien heide pas laat in de zomer bloeit, vind je ook de heivlinders laat in het jaar: in augustus en september.




Heivlinder op heide

Heivlinder (Hipparchia semele) op een rijk buffet van struikhei




Het leefgebied van de beide heivlinders is de laatste jaren bepaald niet bepaald kleiner geworden: Op de Veluwe zijn op diverse plaatsen projecten uitgevoerd om stuifzanden te herstellen. Of de projecten op tijd geweest zijn voor met name de kleine heivlinder is maar de vraag. Er zijn veranderingen gaande in het klimaat en een uitheemse mossoort profiteert daar enorm van: Grijs kronkelsteeltje rukt op en koloniseert in hoog tempo de stuifzanden. Dit jaar, door de natte zomer, kon het mos vrijwel het hele seizoen blijven groeien. Waar het landschap normaal in de zomermaanden zwart blakert en grijs kronkelsteeltje indroogt, bleef het dit jaar groen. Het is heel goed mogelijk dat door de grote oppervlakte mos, de vochthuishouding van stuifzanden sterk verandert. Specialisten vermoeden dat de poppen van kleine heivlinders (en heivlinders) hier niet op berekend zijn, of dat een schimmel onder de vochtige omstandigheden in staat is om de vlinderpoppen aan te tasten.



Schapengras en grijs kronkelsteeltje

Een polletje buntgras omgeven door Grijs kronkelsteeltje



Buntgras en grijs kronkelsteeltje op het Kootwijkerzand

Buntgras in een dik tapijt van Grijs kronkelsteeltje




Zandverstuivingslandschap Kootwijkerzand

In drogere perioden blakert het landschap zwart waar grijs kronkelsteeltje groeit.
Bij een paar druppels regen kleurt de vlakte opeens weer groen.





Draai uw scherm voor een optimale ervaring